Zamonaviy texnologiyalar tufayli Toshkent va O‘zbekistonning boshqa shaharlaridagi klinikalarda ko‘rish bilan bog‘liq ko‘plab muammolar 15-30 daqiqada hal qilinadi. Keling, jarroh-oftalmolog eng ko‘p bajaradigan asosiy operatsiyalarni ko‘rib chiqamiz.

Keratoplastika: Mug‘uz pardani ko‘chirib o‘tkazish

Bu operatsiya tug‘ma nuqsonlar yoki jarohatlar oqibatida muguz pardani tiklashga yordam beradi. Mutaxassis mikroskop yordamida donor to‘qimani o‘tkazadi, uni rad etilish xavfini kamaytirish uchun oldindan maxsus ishlov beradi. Jarayon taxminan 30 daqiqa davom etadi va ko‘z dog‘lari, keratokonus, keratoglobus hamda travmatik shikastlanishlarda qo‘llaniladi.

Operatsiyadan keyin bemor 6-12 oy davomida himoya linzalarini taqadi va 1 oy mobaynida antibiotikli tomchilarni qo‘llaydi. Choklar 6 oy-1 yil ichida olinadi..

Muguz pardani krosslinking qilish

Metodika B2 vitamini tomizilgandan so‘ng UV-nurlanish yordamida mug‘uz pardani mustahkamlaydi. Epiteliy olinadi, riboflavin tomiziladi va nur beriladi. Keyin bandaj linza o‘rnatilib, 6 oygacha davom etadigan reabilitatsiya boshlanadi.

O‘zbekistonda krosslinking asosan rivojlanayotgan keratokonus, distrofiya va postlazer keratoektaziyada qo‘llaniladi. Samara 5-10 yil saqlanadi. Mumkin bo‘lgan asoratlar: muguz parda vaqtinchalik xiralashishi yoki yallig‘lanish.

To‘r pardani lazerli koagulyatsiya qilish

Ambulator sharoitda 20 daqiqa ichida argon lazer yordamida o‘tkaziladi. Qorachiq kengaytirilgandan va og‘riqsizlantirilgandan so‘ng, lazer to‘r pardada mikroyopishmalar hosil qilib, uni mustahkamlaydi. O‘zbekistondagi klinikalarda bu usul distrofiya, boshlang‘ich ajralish va diabetik retinopatiyada qo‘llaniladi.

Reabilitatsiya davomida 1 oy mobaynida basseyn, sauna va jismoniy yuklamalarga ruxsat berilmaydi. Keyin bemorlar har yili to‘r pardaning holatini nazorat qilish uchun ko‘rikdan o‘tadi..

Ko‘rishni lazer yordamida tuzatish

LASIK – Eng mashhur usul. Mikrokeratom yordamida parda bo‘lagi kesiladi, ekssimer lazer stromaning bir qismini bug‘latadi, keyin bo‘lak qaytariladi. Ko‘rish 24 soatda tiklanadi. Miopiya (–12D gacha) va gipermetropiyaga (+6D gacha) mos.

Femto-LASIK: Takomillashtirilgan usul, bo‘lak femtosekund lazer yordamida yaratiladi. Natija aniqroq va reabilitatsiya tezroq bo‘ladi.

Super-LASIK:  Aberrometrik tahlil asosida shaxsiylashtirilgan korreksiya. Individual xatoliklarni hisobga olib, maksimal natija beradi.

FRK: Muguz pardasi yupqa bo‘lganda muqobil usul. Epiteliy olib tashlanadi, lazer yuzada ishlaydi. Reabilitatsiya 3-5 kun, ba’zan og‘riq bo‘lishi mumkin.

LASEK: FRKning modifikatsiyasi, epiteliy saqlanadi. Himoya linza talab etiladi, LASIK mumkin bo‘lmaganda qo‘llaniladi.

G‘ilaylik jarrohligi

G‘ilaylik jarrohligi ko‘zlarning to‘g‘ri holatini tiklashga qaratilgan. Mushak faoliyati ortiqcha bo‘lsa (giperfunksiya) – mushak retsessiya (biriktirilgan joyini siljitish) orqali bo‘shatiladi, mushak kuchsiz bo‘lsa – rezeksiya (qisqartirish) orqali mustahkamlanadi. O‘zbekistonda operatsiya yoshi individual belgilanadi – g‘ilay ko‘z turi, og‘ish burchagi, ko‘rish funksiyasi va konservativ davolash natijalariga qarab. Operatsiya 30 daqiqa-1,5 soat davom etadi. Jarrohlik amaliyotidan so‘ng antibiotikli va yallig‘lanishga qarshi ko‘z tomchilari buyuriladi, shuningdek, binokulyar ko‘rishni rivojlantirish va eng yaxshi funksional natijaga erishish uchun majburiy ortoptik davolash belgilanadi. O‘zbekistondagi klinikalarda g‘ilay ko‘zni (strabizm) aniqlash va jarrohlik yo‘li bilan davolashning zamonaviy usullari mavjud bo‘lib, ular har qanday yoshdagi bemorlarga sifatli tibbiy yordam ko‘rsatishni ta’minlaydi.

Katarakta fakoemulsifikatsiyasi

Toshkent va boshqa shaharlarda “oltin standart”. 2,2 mm kesma orqali ultratovush yoki lazer yordamida xiralashgan gavhar maydalab olinadi va IOL implantatsiya qilinadi. 15-20 daqiqa davom etadi, chok talab etilmaydi. Zamonaviy linzalar astigmatizm (torik) va presbiopiyani (multifokal) tuzatadi.

Vitrektomiya

Qon quyilishlari yoki murakkab to‘r parda ajralishlarida shishasimon moddani olib tashlash. O‘zbekistonda 25G/27G mikroinvaziv tizimlardan foydalaniladi. Jarayon 3 soatgacha davom etadi, vitreum o‘rniga maxsus eritmalar qo‘yiladi.

Antiglaukomatoz operatsiyalar

Ko‘z ichi bosimini pasaytirishga qaratilgan. Lazer trabekuloplastika (SLT) suyuqlik chiqishini yaxshilaydi, drenajlar (Ahmed, Baerveldt) yangi chiqish yo‘llarini yaratadi. Samara vaqt o‘tishi bilan kamayishi mumkin.

Skleroplastika

Skleroplastika – bu jarrohlik amaliyoti bo‘lib, uning maqsadi skleraning orqa qutbini (ko‘zning tashqi qavati) mustahkamlash va shu orqali miopiya (uzoqni ko‘ra olmaslik) rivojlanishini sekinlashtirishdan iborat. Ushbu usul asosan bolalar va o‘smirlar uchun qo‘llaniladi. Operatsiya davomida kichik kesiklar orqali skleraga biologik yoki sun’iy materialdan tayyorlangan yupqa tasma tikib qo‘yiladi, bu esa ko‘z uchun mustahkamlovchi “karkas” hosil qiladi. O‘zbekistonda skleroplastika ma’lum darajada qo‘llanib kelingan bo‘lsa-da, zamonaviy jahon oftalmologiyasida uning uzoq muddatli samaradorligi hali ham munozarali masala bo‘lib qolmoqda. Miopiyani nazorat qilishning yanada ishonchli va samarali usullari mavjud. Bular: ortokeratologiya (tungi linzalar), Past dozalarda atropin qo‘llash, miopiyani nazorat qilishga mo‘ljallangan maxsus ko‘zoynak linzalari bo‘lib, ushbu usullar mustahkam dalillarga ega va dunyoning yetakchi oftalmologiya markazlarida keng qo‘llanadi. Skleroplastika o‘tkazish haqida qaror har bir holatda individual tarzda qabul qilinadi. Oftalmolog miopiyaning rivojlanish tezligi, bolaning umumiy holati va mavjud muqobil nazorat usullarini inobatga olgan holda barcha omillarni chuqur baholagach, maqsadga muvofiqligini aniqlaydi.

Yangi hosilalarni olib tashlash

Toshkentdagi jarrohlar quyidagi amaliyotlarni bajaradi:

• Pterigiumni (qanot parda) olib tashlash

• Xalyazionni olib tashlash

• Ko‘zni olib tashlash va implant qo‘yish (og‘ir jarohat yoki o‘sma yuzaga kelganda)

Operatsiyadan keyingi reabilitatsiya

Tezroq sog‘ayish uchun O‘zbekistondagi oftalmologlar

2% dekspantenol va 0,15% gialuron kislotasi qo‘shilgan RELINS ko‘z tomchilari va 5% dekspantenol, allantoin qo‘shilgan RELINS-GEL Tiklanish gelini tavsiya etadilar:

Dekspantenol – to‘qima regeneratsiyasini rag‘batlantiradi, LASIK yoki keratoplastika kabi operatsiyalardan so‘ng muguz parda epitelizatsiyasini tezlashtiradi.

Gialuron kislotasi – O‘zbekistonning quruq iqlimi sharoitida ko‘z qurib qolishining oldini oladi, quruq iqlimda himoya matritsasini yaratadi.

Oftalmologiyada klinik amaliyot bu preparatlar refraksion operatsiyalardan keyingi reabilitatsiyani sezilarli qisqartirishini ko‘rsatmoqda.

O‘zbekistonda operatsiyalar o‘tkaziladigan markazlar

Respublika ixtisoslashtirilgan ilmiy-amaliy ko‘z mikroxirurgiyasi tibbiyot markazi (Toshkent)

Femtolazer va 27G vitrektomiya uskunalari bilan jihozlangan ixtisoslashtirilgan xususiy klinikalar

 Muhim: Klinikani tanlashda mavjud texnologiyalar muhim ahamiyatga ega. Murakkab patologiyalarda (keratoglobus, traktsion ajralish) respublika darajasidagi markazlarga murojaat qilish tavsiya etiladi.