To‘r parda ko‘chishi: sabablari, belgilari va O‘zbekistonda zamonaviy davolash usullari
To‘r parda – ko‘zning eng nozik nerv to‘qimasi bo‘lib, yorug‘likni obrazlarga aylantirish uchun javob beradi. Uning ajralishi xavfli holat hisoblanadi: ichki qatlamni oziqlantiruvchi tomirlardan ajralib qoladi. Shoshilinch jarrohlik amaliyotisiz bu tuzalmas ko‘rlikka olib keladi. O‘zbekistonda bu kasallik nisbatan kam uchraydi, biroq ajralishga olib keluvchi to‘r parda yirtilishlari, asosan, yoshi katta odamlarda ko‘proq uchraydi.
Kasallik nega rivojlanadi?
Asosiy sabab — yoshga bog‘liq o‘zgarishlar. 40 yoshdan keyin ko‘zning ichini to‘ldirib turuvchi shaffof jelega o‘xshash modda — shishasimon modda tarkibidagi gialuron kislotasi kamayadi, u qisqaradi va to‘r pardani o‘z ortidan tortadi. Hosil bo‘lgan yirtilishlardan suyuqlik o‘tib, to‘r pardani ko‘chirib yuboradi.
Yuqori xavf guruhlari:
• Uzoqni yaxshi ko‘rmaslik 6 dioptriyadan katta bo’lganlar
• Ko‘z operatsiyalaridan keyin (ayniqsa, katarakta olib tashlanganidan so‘ng)
• Qandli diabet bilan og‘rigan va retinopatiyasi bo‘lgan bemorlar
• Naslida to‘r parda distrofiyasi o bo‘lgan insonlar
• Ko‘z olmasi shikastlangan bemorlar
Xavotirli simptomlar: Qachon shifokorga murojaat qilish kerak?
To‘r parda ajrashi dastlab beozor ko‘ringan alomatlar bilan boshlanadi:
- Ko‘z qirida “Chivinlar” va qora nuqtalar – qon quyilishidan darak beradi
- Yorqin chaqnashlar (fotopsiya) – shisha moddasi tortilishining belgisi
- Buyumlar shaklining buzilishi (metamorfopsiya)
- Ko‘rishning xiralashishi
- Ko‘rish maydoni chetlarida “parda” paydo bo‘lishi
Muhim jihat: Ko‘p bemorlar tongda, uyg‘ongandan so‘ng ko‘rish vaqtinchalik yaxshilanishini qayd etishadi. Yotgan holatda to‘r parda “tekislanadi”, biroq tik turganda ajralish yana davom etadi.
To‘r parda ajralishining turlari: Diagnostika xususiyatlari
Toshkent, Samarqand va Buxoro klinikalarida uch xil tasnif qo‘llaniladi:
- Mexanizmi bo‘yicha:
- Regmatogen – yirtilish sababli yuzaga keladi. Ko‘proq uzoqni ko‘ra olmaydigan bemorlarga xos.
- Traksion – diabetik retinopatiyada paydo bo‘ladigan tolachalar ta’sirida. Ko‘pincha aralash shaklga o‘tadi.
- Ekssudativ: Yirtilishlarsiz. O‘sma yoki yallig‘lanish sababli rivojlanadi.
- Zararlanish maydoni bo‘yicha:
• Lokal
• Keng tarqalgan
• Subtotal
• Total
3. Muddati bo‘yicha:
• Yangi (1 haftagacha)
• Nisbatan eski (1–3 hafta)
• Yetilgan (3 haftadan ortiq)
O‘zbekistonda zamonaviy davolash usullari
Lazer koagulyatsiyasi – ajralishsiz kechadigan periferik yirtiqlarda “oltin standart” hisoblanadi. Jarayon ambulator sharoitda, mahalliy anesteziya bilan 15-20 daqiqa davomida o‘tkaziladi. Argon lazerni qo‘llash orqali xavfli zonani o‘rab turadigan “to‘siq” choklar hosil qilinadi..
Ajralish rivojlangan hollarda qo‘llaniladigan usullar:
1. Pnevmoretinopleksiya
• Ko‘z bo‘shlig‘iga steril gaz yuboriladi
• Bemor 5-7 kun davomida boshini maxsus holatda ushlab turishi lozim
• O‘z vaqtida murojaat qilinganda samaradorlik 85 foizgacha
2. Skleral plombalash
• Skleraga silikonli “yamoq” o‘rnatiladi
• Usul 3-5 kunlik statsionar sharoitda davolanishni talab qiladi
• Reabilitatsiya muddati odatda 2-4 hafta
3. Vitrektomiya 25G
• Mikro kesiklar orqali shisha tanasi olib tashlanadi
• Uning o‘rniga maxsus gaz yoki silikon moy kiritiladi
• Gigant yirtiqlar yoki diabetik ajralishlarda qo‘llaniladi
4. Sklerani ballonlash
• To‘r pardani joyiga bosib turish uchun vaqtincha ballon o‘rnatish
• Plombalashga nisbatan kamroq jarohat yetkazadigan muqobil usul
Reabilitatsiya: Natijani qanday saqlash mumkin?
O‘zbekistondagi klinikalarda operatsiyadan so‘ng bemorlarga quyidagilar tavsiya etiladi:
- Boshni bir holat ushlab turish (ayniqsa pnevmoretinopleksiyadan keyin)
- Istisno etish kerak bo‘lgan holatlar::
- • Og‘ir yuk ko‘tarish (>3 kg) (1 oy)
- • Egilish, sakrash, hammomga kirish (2 oy)
- • Suzish (3 oy)
- 2% dekspantenol va 0,15% gialuron kislotasi qo‘shilgan RELINS ko‘z tomchilaridan foydalanish:
- • Dekspantenol: shikastlangan to‘qimalarning regeneratsiyasini tezlashtiradi
- • Gialuron kislotasi: O‘zbekistonning issiq va quruq iqlimida ko‘z qurishidan himoya qiladi
Prognoz va profilaktika
Ko‘rish qobiliyatini tiklash imkoniyati:
• 1-hafta ichida operatsiya qilganda – 95%
• 1 oydan keyin murojaat qilganda – 50%
• Ajralish 3 oydan oshgan hollarda – <10%
Xavf guruhi uchun tavsiyalar:
• Har yili keng qorachiqni oftalmoskopiya qilish
• Qandli diabetda – qand miqdorini nazorat qilish
• Sport bilan shug‘ullanganda himoya ko‘zoynaklari taqish
• Ko‘z jarohatlarida – shoshilinch ko‘rikdan o‘tish
Toshkent, Samarqand va Buxoroda maxsus oftalmologiya markazlari faoliyat yuritadi, ular to‘r parda ajralishida zudlik bilan jarrohlik operatsiyasi o‘tkazadi. Yodda tutuing, “parda” yoki chaqnashlar (fotopsiyalar) paydo bo‘lsa, darhol shifokorga murojaat qilish zarur!
